هویت هر کشوری را می‌توان در لا‌به‌لای فرهنگ و تاریخ آن تمدن کهن یافت، و این هویت‌بخشی از یک داستان باستانی از ارتباطات هنر و تمدن انسان‌های آن منطقه را بیان می‌کند. ایران با دارا‌بودن تمدنی فاخر و بسیار عمیق، یکی از پایه‌گذاران تمدن فرهنگی و تاریخی در میان تمام کشورهای دنیا محسوب می‌گردد.این جلوه از تمدن ایران را می‌توان در هنر به جا مانده از نیاکان ایرانیان در آثار تاریخی همچون مقبره‌ها، مساجد، کاخ‌ها و بسیاری دیگر از این دسته از آثار یافت، اما در این آثار تاریخی آثار هنری نقش اصلی را عهده‌دار می‌باشند.آثار هنری با بکارگیری در انواع ساختارهای جامعه نقش خود را در انتقال رسالت خود، به عنوان یک بخش از هویت فرهنگی ایران با ایجاد لایه‌های مختلف بومی و ملی در آثار فرهنگی از گذشته تا به امروز ایفا کرده است.اما در میان آثار هنری با وجود فرهنگ‌های مختلف در سراسر ایران شاهد آثار متفاوتی هستیم که یکی از فاخرترین این آثار هنری، هنر صنایع‌دستی می‌باشد که جلوه‌ای از فرهنگ قومی و ملی را به عرصه ظهور می‌رساند.در این مطلب قصد داریم با گزیده‌ای از بهترین آثار صنایع‌دستی ایران که شهرتی جهانی دارند آشنا شویم.
فرش‌های دستباف:
نماد فرهنگی کشور در صنایع‌دستی را با شاخص‌های مختلفی می‌توان سنجید اما، بطور معمول یک محصول معرف این بنیه فرهنگی و هنری در جهان خواهد بود.فرش دستباف و گلیم نمادی است که از دوران باستان تا به امروز نماد اقوام ایران و ایرانیان بوده است، و این محبوبیت به صورت بین‌المللی با پذیرش فرش ایرانی به عنوان زیباترین و بالاترین کیفیت در این زمینه از صنایع دستی مورد پذیرش قرار گرفته است.فرش‌های دستباف ایرانی با طراحی منحصر بفرد و با تکیه بر سنت طرح‌های جلوه‌نگر و بعضا قومی و ملی در سده ۱۷ به اوج شکوفایی خود دست یافت و این امر تا به امروز فرش‌های دستباف ایرانی همچون گلیم، زیلو، قالی و قالیچه‌ها را در زمره یکی از محبوبترین آثار صنایع دستی جهان قرار داده است.
ظروف مسی و شیشه‌ای:
از کهن‌ترین تکنولوژی‌های ایرانیان می‌توان از فناوری تولید ظروف مسی و شیشه‌ای و شکل‌دهی در سده‌های گذشته با طراحی خاص اشاره نمود.شیشه‌گری نه تنها در ایران بلکه در جهان از ابتدایی‌ترین تکنولوژی پیشرفته ساخته دست بشریت است که ایرانیان از پیشروان این علم بودند، و آثار این شیشه در مقیاس جهانی نیز به نام ایرانیان ثبت گردیده است.اما دوران اوج این صنعت را پس از فراز و نشیب‌های بسیار زیاد می‌توان در دوره سلجوقیان کنکاش نمود.در این دوره ایرانیان با ایجاد فناوری برای شکل‌دهی و ایجاد نقش‌های برجسته بر روی شیشه این صنعت را تبدیل به یک فناوری با قابلیت بالا نمودند.همچنین می‌توان اولین فلزکاران و بالاخص مسگران را ایرانیان دانست، که به فناوران این زمینه مسگر می‌گفتند که، با توجه به قابلیت‌های بسیار زیاد همچون میکروب‌زدایی در غذا، قدرت تحمل حرارت بالا و داشتن اشکال زیبا به سرعت باعث گسترش این هنر در کشورهای مختلف دنیا شد.این ظروف مسی با داشتن ارکان مختلف و ویژگی‌هایی پزشکی تا هنری هم اکنون جز صنایع‌دستی بسیار محبوب تبدیل گشته که ایران سهم بسزایی در این صنعت را دارد.
سرامیک و سفال:
سفال و سرامیک جز کهن‌ترین هنری‌های طراحی در ایران محسوب می‌گردد و استفاده در آثار تاریخی و فرهنگی مختلف و همچنین نقش این صنعت در ساخت ابزار دکوری و کاربردی سبب محبوبیت این صنعت در سراسر جهان گردیده که ایران سهم قابل توجهی در این بازار را به خود اختصاص داده است.علم سفال و سفالگری با ساختن ظروف گلی بوجود آمده است که می‌توان در این بین به پیاله‌ها و کوزه‌های سفالی که از اعصار گذشته مورد استفاده بوده نام برد.این علم با قدمتی ۱۰ هزار ساله یک از صنایع پیشرفته بالقوه باستانی بوده که قدیمی‌ترین این کارگاه‌های سفالگری جهان در شوش قرار دارد.همچنین معرق‌کاری کاشی که با استفاده از سرامیک و کاشی‌ها صورت میگرفته که با طراحی و رنگ‌بندی بسیار دقیق بکار می‌رفته است، و هم اکنون بسیاری از نمادهای تاریخی ما را به خود مزین کرده است.
هنری‌های معرق و مینا‌کاری:
ایران یکی از صادرکننده‌های اصلی مینا‌کاری و چوب‌های طراحی شده با با طراحی معرق است که، با هنر ظریف خود چشم هر بیننده را محو خود می‌کند.این شیوه از صنایع‌دستی به دلیل شباهت عملکردی با صنایع‌دستی دیگری همچون کاشی‌کاری معرق بازتاب‌های متنوعی را در طول زمان در کاربرد و نوع طراحی در یکدیگر ایجاد کرده‌اند.هنرهای چوبی با اختصاص‌دادن جلوه‌های متنوع و استفاده در آثار مختلف، یکی از محبوبترین نمادهای صنایع هنر دستی ایران در ابعاد جهانی محسوب می‌گردد به طوری که سهم قابل توجهی را در صنعت صادراتی کشور به عهده دارد.
زیورآلات باستانی:
آلیاژهای گران‌قیمت و البته بسیار شکیل و زیبا از دیرباز یکی از صنایع مورد علاقه ایرانیان و کشورهای دیگر بوده است.در ایران شهرهای غربی و جنوبی با دارا بودن آلیاژهای مختلف از جنس‌های مختلف مثل طلا، نقره، فیروزه و… شروع به تولید و ایجاد انواع زیورآلات با طرح‌های متنوع و سبک و سیاق فرهنگ و هنر بومی خود کردند.این زیورآلات که در اعصار گذشته در قالب ترکیبی با لباس محلی مورد استفاده قرار میگرفته ، نقش مهمی در آداب و رسوم و نماد اقوام مختلفی ایرانی داشته، که این سنت باعث ایجاد فرهنگی بر اساس این نوع پوشش خاص و تمایز آنها با یکدیگر گردیده است.این زیورآلات و نحوه طراحی و شکل‌دهی به این فلزات گرانبها، مورد توجه کشورهای مختلف همسایه و سطوح دیگر جهان قرار گرفت و در قرن‌های گذشته تبدیل به یک صنایع‌دستی لوکس و محبوب گشت، و امروزه مردم بخشی از هویت خود را طرح‌های اصیل این اقوام می‌توانند بیابند.
قلاب‌دوزی:
این هنر یعنی قلاب‌دوزی که به ۵۵۰ سال قبل از میلاد مسیح می‌گردد، یکی از مشهورترین آثار رودوزی ایرانی محسوب می‌گردد.این هنر که با ابزاری بسیار ساده صورت می‌‌پذیرد، که در واقع با استفاده از نخ‌های ابریشمی و رنگ‌های متنوع آثاری هنری را بر روی پارچه‌ها ایجاد می‌کنند، که معمولا این نوع پارچه‌های در حالت کیفیت عالی خود از جنس ماهوت مورد استفاده قرار میگرفته است.این نوع هنر در انواع مختلف تزئینی مانند: لباس، دامن، پرده و… کاربرد داشته است.این هنر در تاریخ ایران با توجه به قدمت خود تبدیل به یکی از ارکان اصلی هنرهای دستی ایرانیان گشته و جهانیان را با این هنر خود از طریق صادرات آشنا کرده و مخاطبان زیادی را به خود جذب نموده است
سرمه‌دوزی:
این صنعت با قدمتی که به دوره اشکانیان باز می‌گردد، این نوع هنر که از قدیمی‌ترین انواع هنر تزیینی پارچه محسوب می‌شود، با توجه به قدمت ایران در صنایع هنر‌دستی در این زمینه به خواستگاه مخاطبان این هنر بدل نموده است. محبوبیت این هنر تا آنجا پیشرفت که در دوره تیموریان پرده‌های تزئینی خانه کعبه را با استفاده از سرمه‌دوزی انجام داده‌اند، که باعث ایجاد نقش و نگار‌های بسیار زیبا و جلوه‌ای منحصر بفرد در کعبه گشته بود.سرمه‌ها به طور معمول از فلزات گرانبها و براق مانند طلا و نقره ساخته می‌شدند، که در اعصار بعد برای ایجاد کاربردی عمومی‌تر در بین مردم، از فلزات آلیاژی دیگر که با قیمت کمتر ولی با همان زیبایی وجود داشته‌اند، در ایجاد نقش‌های تزئینی مورد استفاده قرار گرفته است.ایران با دارا‌بودن پتانسیلی قوی از قرون گذشته تا به امروز یکی از بزرگترین و مشهورترین صادرکننده صنعت‌های مزین شده به این هنر‌دستی یعنی هنر سرمه‌دوزی می‌باشد.
